ABD’nin “Görünmez Adam” korkusu

24.09.2013 tarihinde Radikal Blog'da yayınlanmıştır.

Türkiye'de geçen olağandışı yaz sonrasında ABD'nin ancak dış politika çıkışlarıyla hareketlenen gündemine geri dönmenin konforundan dem vuruyordum. Tam da bu günlerde kendimi adeta evimde gibi hissettiren bir olay -ana akım medyanın radarına gir(e)meden- haber oldu .

Kuzey Karolina eyaletinde bir velinin şikayeti üzerine bir kitap yasaklanıyordu. Ralph Ellison'a 1953 yılında Ulusal Kitap Ödülü'nü kazandıran Görünmez Adam (Invisible Man) romanı "edebi bir değer taşımadığı" ve "öğrencilere uygun olmadığı" gerekçeleriyle hem müfredattan çıkartılıyor hem de eyaletteki okulların kütüphanlerinde yasaklanıyordu.

Bizde olur oysa böyle şeyler. Yoksul bir ailenin çocuğu Zeze'nin hikayesini anlatan Şeker Portakalı müstehcen bulunur mesela; Türk örf ve adetlerine aykırıdır. Ve Büyük Buhran'da çiftlik çiftlik dolaşıp iş arayan toprak işçilerinin hikayesini anlatan Fareler ve İnsanlar gibi edebiyatı tehdit belleriz zaman zaman. Çocuklarının edebiyatla haşır neşir olmasına duyarlı olan hassas veliler konuyu inceler, gerekli mercilere başvurur. Soruşturma, inceleme, sansür. Yetkililerce gereken yapılır. Dedim ya, biz de olur böyle şeyler. Ne var ki bizim coğrafyamızın tekelinde değil bu tür absürdlükler.

Görünmezsin sen görünmez kal

Neydi peki Görünmez Adam'ı çocuklarından saklamak isteyenlerin gerekçesi? Şikayetin yapıldığı okulda kitabin yasaklanmasi yönünde oy kullanan komisyon üyelerinden birine göre romanın "Edebi bir değeri yok". Oysa farklı kurumlar tarafından çeşitli vesilelerle, defalarca onurlandırılmış bir eser Görünmez Adam.

Görünmez adam, romanin birinci ağızdan anlatıcısı olan isimsiz Afrika kökenli bir Amerikalı. Toplumun geri kalanı tarafından nasıl da görülmez olduğunu anlatıyor. Görünmezliği fiziksel bir durum olarak değil, diğerlerinin kendini ve temsil ettiklerini görmeyi reddetmesi üzerinden kurguluyor yazar. Kısacası roman, 20. yüzyıl başlarında siyah Amerikalılar'ın durumunu, siyah milliyetçiliğini, siyah kimliği ve Marksizim ilişkisini, bireyselliği ve kimliği arasında sıkışmış isimsiz birinin hikayesi üzerinden anlatıyor.

"Ben bir görünmez adamım.  İnsanlar beni görmeyi reddettiği için görünmezim. Anlayın!" diyor Ralph Ellison'ın isimsiz kahramanı. Anlasınlar diye kitaplar yazdığı yurttaşları da 60 yıl sonra dahi çocuklarından saklamak istiyor kendisini ve hikayesini; zamani geldiğinde onlar da görmeyi reddetsin diye.

Böylesi bir olay pek de mesele olmadı ABD basınında. Bazı alternatif haber kaynaklarında yazıldı sadece. Ancak yine de bir kamuoyu yaratılmış olacak ki kitabın yasaklanması yönünde oy çokluğu ile karar veren komisyon 25 Eylül'de tekrar toplanarak kararı gözden geçirecek. Komisyonun nihai kararı her ne olursa olsun dünyanın öbür ucuna demokrasi tüccarlığı yapan bir "süper güç"ün görünmez adamlarıyla olan meselesinin her fırsatta, türlü şekillerde hortladığını bir kenara yazmak gerekiyor.

Aramızda kalsın

Aman hükümetimiz, milli eğitimimizin müdürleri duymasın Görünmez Adam'ın başına gelenleri. Yoksa kitapları çocuklarından saklamaya çalışanların zavallı mücadelesine hizmet etmiş olur bu anlattıklarım. Duyar gibiyim: "Müfredatlarda bu tür düzenlemeler dünyanın her yerinde yapılıyor. Bakın Amerika da yeri geliyor bağzı neşriyatı tekrar gözden geçiriyor; bakıyor bu bizim yavrularımıza yarar mı zarar mı diye." O sebeple şimdilik aramızda kalsın ABD'de çocuklarından edebiyat kaçırmayı iş edinmiş velilerin, eğitimcilerin ve politikacıların faaliyetleri.

---